تستوسترون و تاثیر آن بر مردان و زنان چیست؟

تستوسترون چیست؟

تستوسترون هورمون آندروژن تولید شده توسط بیضه ها در مردان و تخمدان ها در زنان است. این هورمون اغلب به عنوان هورمون جنسی اولیه مردانه مطرح می شود. تستوسترون ویژگی های جنسی مرد مانند موی بدن و رشد ماهیچه را تحریک می کند و در تولید اسپرم ضروری است و در زنان نقش مهمی در توسعه تخمک و تخمک گذاری دارد.

در حالی که تستسترون برای سلامت زنان و مردان ضروری است، در مردان نقش بسیار بزرگتری را ایفا می کند. سطح تستوسترون در مردان سالم که به بلوغ رسیده اند ۲۰ برابر در مقایسه با یک زن سالم بیشتر است. عدم تعادل تستوسترون می تواند منجر به ناباروری در مردان و نازایی در زنان شود.

سطح پایین تستوسترون در مردان می تواند باعث ناباروری مردان شود و سطح بالای تستوسترون در زنان با ناباروری زنان مرتبط است.

تعریف شیمیایی

تستوسترون یک هورمون استروئید قوی است که فرمول شیمیایی آن C19-H28-O2 است. تستوسترون همچنین به عنوان ۱۷-beta-hydroxy-4-androstene-3-one شناخته می شود.

تعریف هورمونهای مکمل تستوسترون

تستوسترون برای درمان شرایط مرتبط با هیپوگنادیسم در مردان ، سرطان پستان در زنان و تاخیر در بلوغ پسران تجویز می گردد. همچنین ممکن است براي درمان نشانه هاي پری منوپاز (دوران قبل از یائسگی) ، خستگي مزمن و ناتوانی جنسي یا اختلال نعوظ استفاده شود. این دارو به عنوان یک ژل، محلول موضعی، یک چسب موضعی ، یک تزریق، یک قرص (برای کاشت) یا کپسول خوراکی در دسترس است.

هشدار: سعی نکنید تستوسترون را به تنهایی استفاده نمایید!

تعداد زیادی از وب سایت های فروش مکمل های تستوسترون وجود دارد و بسیاری از آنها جعلی و خطرناک هستند. حتی اگر مکمل تستوسترون واقعی باشد، بی ضرر نیستند و می تواند باعث افزایش ناباروری در مردان و زنان شود. مصرف بیش از حد تستوسترون می تواند باعث ناباروری در مردان شود.

سطح هورمون تستوسترون در مردان و زنان

اگر قصد دارید که سطح هورمون مردانه خود را مورد بررسی قرار دهید ، آزمایش خون احتمالا برای یک روز صبح برنامه ریزی می گردد.

دو نوع تستوسترون موجود در خون وجود دارد:

• تستوسترون آزاد (که به عنوان T آزاد شناخته می شود) تستوسترونی است که به هیچ وجه شیمیایی نیست.
• تستوسترون تثبیت شده که اکثریت کل تستوسترون شما را تشکیل می دهد.
حدود ۹۸ درصد از تستوسترون در خون شما به یکی از دو پروتئین متصل است: آلبومین یا گلوبولین متصل به هورمون جنسی (SHBG).

هنگامی که سطح تستوسترون شما مورد آزمایش قرار می گیرد، پزشک شما هر دو سطح تستوسترون آزاد و میزان کل تستوسترون را مورد ارزیابی قرار می دهد.

سطح کل تستوسترون شما شامل هر دو تستوسترون آزاد و تثبیت شده می باشد. سطح کل تستوسترون در طول روز متفاوت است. در صبح ها این سطح بالاتر و در عصر و شب پایین تر است. محدوده طبیعی برای تستسترون به آزمایشگاه و تفسیر پزشک شما بستگی دارد.

با این توضیحات ، در اینجا برخی از میزان های عمومی آمده است:

سطح تستوسترون برای مرد ۱۹ سال یا بالاتر

• کل هورمون مردانه باید بین ۲۴۰-۹۵۰ نانوگرم در دسیلیتر باشد.
• هورمون مردانه آزاد باید بین ۹ تا ۳۰ نانوگرم در دسیلیتر باشد.

سطح تستوسترون برای یک زن ۱۹ سال یا بالاتر

• کل هورمون مردانه باید بین ۸-۶۰ نانوگرم در دسیلیتر باشد.
• هورمون مردانه آزاد باید بین ۰.۳-۱.۹ نانوگرم در دسیلیتر باشد.

وظیفه هورمون مردانه در مردان و زنان چیست؟

توسعه اسپرم

هورمون مردانه برای تولید اسپرم در بیضه ها ضروری است. با این حال تعادل بسیار حساس می باشد و هر دو تستوسترون کم و بیش از حد می تواند به تعداد کم اسپرم منجر شود.

ویژگی های ثانویه مردان

این شامل رشد موی صورت و سایر اعضای بدن، تقویت صدا، ساخت توده عضلانی، افزایش اندازه استخوان ها و توزیع چربی در بدن است.

پسران و دختران نوزاد سطح تستوسترون مشابهی دارند. فقط در دوران بلوغ است که پسران شروع به تولید سطح بالاتری از تستوسترون می کنند که منجر به رشد ویژگی های جنسی ثانویه مردان می شود.

زنان با سطوح غیر طبیعی تستوسترون ممکن است با موهای صورت و چهره مردانه مواجه گردند.

سطح بالای هورمون مردانه نیز می تواند با آکنه در مردان و زنان همراه گردد.

توسعه تخمک در تخمدان زنان

چگونه تستسترون بر توسعه تخمک در زنان تأثیر می گذارد، کاملا مشخص نیست. یک نظریه جاری است که تستوسترون مانع از مرگ “زودرس” تخمک در مراحل اولیه رشد فولیکول می شود.

میل جنسی

بین هورمون مردانه و رابطه جنسی ، رابطه معنی داری وجود دارد و میزان بالاتر تستوسترون باعث افزایش سطح میل جنسی می شود و پایین آمدن سطح تستوسترون در سنین بالاتر منجر به کاهش میل جنسی می گردد.

توده عضلانی

مردان به علت سطوح بالاتر تستسترون، توده عضلانی بیشتری نسبت به زنان دارند.

تحمل درد

هورمون مردانه ممکن است به مردان و زنان کمک کند تا سطوح درد را تعدیل کنند.

یادگیری و حافظه ، به ویژه اطلاعات مکانی

تستوسترون در یادگیری و حافظه و همچنین با اطلاعات و هوش مکانی مرتبط است. مردان دارای سطوح غیرطبیعی پایین تستوسترون در معرض خطر ناتوانی در یادگیری هستند.

همدردی شناختی

همدردی شناختی شامل توانایی خواندن احساسات فرد دیگری از طریق زبان بدن و بیان صورت ، به ویژه با تغییرات چشم ها می باشد.
سطح تستوسترون بالاتر با توانایی کمتری برای خواندن و شناختن افراد همراه است. زنان معمولا در آزمون های همدردی شناختی از مردان برترند. تئوری این است که سطح پایین هورمون مردانه دلیل این است که زنان در این مهارت بهتر هستند.

علائم کمبود تستوسترون چیست؟

علائم کمبود تستوسترون (که به آن هیپوگنادیسم نیز گفته می‌شود) بسته به شدت کاهش هورمون و سن فرد، ممکن است متفاوت باشد. در ادامه، علائم شایع این کمبود را در مردان و زنان به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم:

علائم کمبود تستوسترون در مردان:

• کاهش میل جنسی (لیبیدو): یکی از اولین نشانه‌هاست.
• اختلال در نعوظ: کاهش فرکانس یا کیفیت نعوظ.
• کاهش حجم و قدرت عضلات: عضله‌سازی دشوارتر می‌شود.
• افزایش چربی بدن (مخصوصاً چربی شکمی)
• خستگی مزمن و کاهش انرژی: احساس بی‌حالی یا کم‌تحرکی.
• افسردگی یا بی‌انگیزگی: افت خلق‌وخو، اضطراب یا احساس پوچی.
• کاهش تمرکز و حافظه: کاهش توان ذهنی یا مغز مه‌آلود.
• ریزش مو (به‌ویژه موی صورت و بدن)
• کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان): احتمال شکستگی استخوان‌ها بیشتر می‌شود.
• کاهش حجم بیضه‌ها یا تغییر در تولید اسپرم: گاهی همراه با ناباروری.

علائم کمبود تستوسترون در زنان:

در زنان هم تستوسترون وجود دارد، هرچند مقدارش کمتر است. کمبود آن می‌تواند باعث شود:

• کاهش میل جنسی
• خستگی و کاهش انرژی روزمره
• ضعف عضلانی یا کاهش قدرت فیزیکی
• نوسانات خلقی یا افسردگی
• کاهش تراکم استخوان
• کاهش انگیزه یا احساس سرزندگی کمتر

علل و بیماری هایی که سطح تستوسترون را تحت تاثیر قرار می دهند؟

هنگامی که سطح هورمون مردانه غیر طبیعی یا کم است ، بر سلامت فرد تاثیر می گذارد و این برای مردان و زنان صحیح می باشد.

در ادامه به برخی علل سطح بالا و پایین تستوسترون در مردان و زنان خواهیم پرداخت:

علل کاهش سطح تستوسترون (Low Testosterone / هیپوگنادیسم)

• افزایش سن: سطح هورمون مردانه به‌طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد، به‌ویژه پس از ۳۰ سالگی.
• چاقی و سبک زندگی ناسالم: اضافه‌وزن و رژیم غذایی ناسالم می‌تواند تولید تستوسترون را کاهش دهد. کم‌تحرکی یا مصرف الکل و سیگار نیز مؤثر است.
• اختلالات غدد درون‌ریز: مشکلات هیپوفیز یا هیپوتالاموس (مثل تومورها یا سندرم کالمن) ، کم‌کاری بیضه‌ها به دلایل ژنتیکی (مثل سندرم کلاین‌فلتر)
• بیضه های رشد نکرده و پایین نیامده (که بعضی اوقات با گذشت زمان برطرف می شود)
• استرس مزمن و اختلال خواب: استرس و بی‌خوابی می‌توانند تولید هورمون تستوسترون را مهار کنند.
• داروها: برخی داروها مانند استروئیدها، شیمی‌درمانی، مسکن‌های مخدر (مثل مورفین)، و داروهای ضدافسردگی ممکن است سطح تستوسترون را پایین بیاورند.
• بیماری‌های مزمن: دیابت، نارسایی کلیه، سیروز کبد، ایدز یا سرطان می‌توانند باعث کاهش سطح تستوسترون شوند.
• بیماری مادرزادی یا کروموزوم مانند سندرم کلاینفلتر (XXY) یا سندرم کولمن
• غلظت بالای آهن
• جراحی های پزشکی
• برخی از داروها

علل افزایش سطح تستوسترون در مردان:

• مصرف تستوسترون یا استروئیدهای آنابولیک: در بدنسازی و برای افزایش حجم عضلات رایج است، ولی ممکن است باعث افزایش غیرطبیعی سطح تستوسترون شود.
• تومورهای بیضه یا غدد فوق کلیوی: برخی تومورها می‌توانند باعث تولید بیش‌ازحد تستوسترون شوند.
• سندرم‌های ژنتیکی نادر: مثل هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) که تولید آندروژن‌ها را افزایش می‌دهد.

علل افزایش سطح تستوسترون در زنان:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
• هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH)
• تومورهای آدرنال یا تخمدان
• سوءاستفاده از استروئید آنابولیک

در زنان، شایع ترین علت کم بودن تستوسترون ، یائسگی می باشد.

روش‌های افزایش تستوسترون به‌صورت طبیعی

بالا بردن سطح هورمون مردانه بدون دارو و به‌صورت طبیعی ممکن است، به‌ویژه اگر کاهش آن ناشی از سبک زندگی ناسالم یا تغذیه ضعیف باشد. در ادامه، مؤثرترین روش‌های طبیعی را بررسی می‌کنیم:

۱. ورزش قدرتی و تمرینات مقاومتی

تمرینات با وزنه و ورزش‌های قدرتی مانند اسکوات، ددلیفت و تمرینات ترکیبی بزرگ، به شکل مؤثری سطح تستوسترون را بالا می‌برند. این نوع ورزش‌ها به‌ویژه وقتی به‌صورت منظم و با شدت متوسط تا زیاد انجام شوند، بدن را تحریک به ترشح بیشتر تستوسترون می‌کنند.

۲. خواب کافی و باکیفیت

خواب یکی از مهم‌ترین فاکتورها در تنظیم هورمون‌هاست. فقط چند شب بی‌خوابی یا خواب ناپیوسته می‌تواند هورمون مردانه را به شکل محسوسی کاهش دهد. خواب شبانه ۷ تا ۹ ساعته در محیطی تاریک، ساکت و بدون حواس‌پرتی به تنظیم ترشح هورمون کمک زیادی می‌کند.

۳. کاهش استرس و کنترل کورتیزول

هورمون کورتیزول که در هنگام استرس ترشح می‌شود، دشمن تستوسترون است. استرس مزمن می‌تواند ترشح تستوسترون را مهار کند. استفاده از روش‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق، یوگا یا حتی وقت‌گذرانی با خانواده، باعث کاهش استرس و افزایش طبیعی هورمون مردانه می‌شود.

۴. رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی

تغذیه صحیح نقش کلیدی در حفظ سطح نرمال تستوسترون دارد. رژیم غذایی سرشار از پروتئین‌های باکیفیت، چربی‌های سالم، ویتامین D، روی، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌ها، به‌ویژه از منابعی مانند تخم‌مرغ، مغزها، ماهی چرب و سبزیجات برگ‌دار، می‌تواند تولید طبیعی این هورمون را تقویت کند.

۵. کاهش وزن و چربی شکمی

چربی اضافی به‌ویژه در ناحیه شکم، سطح تستوسترون را کاهش می‌دهد و آن را به استروژن تبدیل می‌کند. کاهش وزن و به‌ویژه کم کردن چربی شکم از طریق تغذیه سالم و ورزش منظم، یکی از راه‌های مطمئن برای افزایش سطح تستوسترون به‌صورت طبیعی است.

۶. پرهیز از مصرف الکل و دخانیات

مصرف منظم الکل و سیگار باعث آسیب به سلول‌های تولیدکننده هورمون مردانه و کاهش کیفیت اسپرم می‌شود. ترک یا کاهش شدید این مواد، نه‌تنها به بهبود سطح تستوسترون کمک می‌کند، بلکه کیفیت کلی سلامت را نیز بالا می‌برد.

۷. دریافت نور خورشید یا مکمل ویتامین D

ویتامین D یک تنظیم‌کننده طبیعی برای تستوسترون است. روزانه ۱۵ تا ۳۰ دقیقه قرار گرفتن در معرض نور آفتاب، یا مصرف مکمل ویتامین D در صورت کمبود آن، می‌تواند به افزایش سطح این هورمون در بدن کمک کند.

۸. استفاده از مکمل‌های گیاهی (با مشورت پزشک)

برخی گیاهان دارویی مانند آشواگاندا، خارخاسک و جنسینگ در مطالعات بالینی نشان داده‌اند که می‌توانند سطح هورمون مردانه را افزایش دهند. مصرف این مکمل‌ها باید با احتیاط و زیر نظر پزشک انجام شود تا از تداخل دارویی یا عوارض جانبی جلوگیری شود.

۹. پرهیز از مواد شیمیایی مضر (Xenoestrogens)

برخی مواد شیمیایی مصنوعی که در ظروف پلاستیکی، شامپوها و مواد آرایشی وجود دارند، مانند زنو‌استروژن‌ها، می‌توانند در بدن اثر استروژنی ایجاد کرده و تعادل هورمونی را به هم بزنند. استفاده از ظروف شیشه‌ای و محصولات بهداشتی طبیعی، به سلامت هورمونی کمک می‌کند.

درمان دارویی کمبود تستوسترون

درمان دارویی کمبود تستوسترون که به آن درمان جایگزینی تستوسترون (Testosterone Replacement Therapy – TRT) گفته می‌شود، یکی از روش‌های مؤثر برای بهبود سطح این هورمون در مردان یا زنانی است که دچار کمبود شدید و تأییدشده‌ی تستوسترون هستند. این درمان باید فقط تحت نظر پزشک متخصص غدد یا اورولوژی انجام شود.

در ادامه، روش‌های دارویی رایج برای درمان کمبود تستوسترون را معرفی می‌کنم:

۱. تزریق تستوسترون (آمپول عضلانی)

تزریق تستوسترون یکی از رایج‌ترین روش‌های درمانی است که معمولاً به‌صورت عضلانی هر ۱ تا ۳ هفته انجام می‌شود. آمپول‌هایی مانند تستوسترون انانتات، سیپیونات یا آندکانوئات باعث افزایش سطح سریع تستوسترون در خون می‌شوند. این روش جذب بالایی دارد اما ممکن است با نوسان سطح هورمون و نیاز به تزریق منظم همراه باشد.

۲. ژل یا کرم موضعی تستوسترون

ژل‌های تستوسترونی روزانه روی پوست خشک و تمیز (معمولاً بازو یا شکم) مالیده می‌شوند و از طریق پوست جذب جریان خون می‌شوند. این روش سطح نسبتاً پایداری از تستوسترون را ایجاد می‌کند و برای بسیاری از افراد راحت‌تر از تزریق است، اما باید مراقب بود ژل به پوست دیگران منتقل نشود.

۳. پچ پوستی (Skin Patch)

پچ‌های تستوسترونی مانند چسب‌هایی هستند که روی پوست چسبانده می‌شوند و در طول ۲۴ ساعت مقدار مشخصی از هورمون را وارد بدن می‌کنند. این روش باعث حفظ سطح پایدار هورمون می‌شود، اما در برخی افراد می‌تواند باعث تحریک یا خارش پوست در محل چسباندن شود.

۴. قرص یا کپسول خوراکی

برخی از اشکال تستوسترون به‌صورت خوراکی تولید می‌شوند که مصرف آن‌ها راحت است، اما جذب آن‌ها نسبت به روش‌های دیگر پایین‌تر بوده و ممکن است به کبد فشار بیاورند. به همین دلیل استفاده از قرص تستوسترون فقط در موارد خاص و با تجویز پزشک انجام می‌شود.

۵. ایمپلنت زیرپوستی (Pellet Implant)

در این روش، کپسول‌های کوچک حاوی تستوسترون زیر پوست (معمولاً در ناحیه باسن یا پهلو) کاشته می‌شوند و طی چند ماه به‌تدریج هورمون را آزاد می‌کنند. این روش نیاز به مراجعه مکرر ندارد و سطح تستوسترون را به‌صورت یکنواخت حفظ می‌کند، اما به یک جراحی سرپایی نیاز دارد و احتمال عفونت یا جابجایی پلت‌ها وجود دارد.

سوالات متداول (FAQ)

۱. تستوسترون چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

تستوسترون یک هورمون جنسی است که در مردان عمدتاً از بیضه‌ها و در زنان از تخمدان‌ها ترشح می‌شود. این هورمون نقش مهمی در رشد عضلات، میل جنسی، تولید اسپرم، خلق‌وخو و سلامت استخوان‌ها دارد.

۲. کمبود تستوسترون چه علائمی دارد؟

از مهم‌ترین علائم کمبود تستوسترون می‌توان به کاهش میل جنسی، خستگی مزمن، افسردگی، کاهش توده عضلانی، افزایش چربی شکمی و اختلال در نعوظ اشاره کرد.

۳. بهترین روش طبیعی برای افزایش هورمون مردانه چیست؟

ورزش منظم (خصوصاً تمرینات قدرتی)، خواب کافی، تغذیه سالم، کنترل استرس و کاهش وزن از بهترین روش‌های طبیعی افزایش تستوسترون هستند.

۴. آیا درمان دارویی تستوسترون عوارض دارد؟

بله، درمان جایگزینی تستوسترون ممکن است باعث عوارضی مانند آکنه، کاهش باروری، افزایش ریسک مشکلات قلبی و بزرگ شدن سینه‌ها در مردان شود. بنابراین باید تحت نظر پزشک انجام شود.

۵. تستوسترون در زنان چه کاربردی دارد؟

اگرچه سطح تستوسترون در زنان بسیار پایین‌تر از مردان است، اما این هورمون در زنان نیز در حفظ میل جنسی، تراکم استخوان، انرژی روزانه و سلامت روان نقش دارد.

۶. سطح نرمال تستوسترون در مردان چقدر است؟

سطح نرمال تستوسترون در مردان معمولاً بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ نانوگرم در دسی‌لیتر (ng/dL) است. پایین‌تر بودن از این مقدار می‌تواند نشان‌دهنده کمبود تستوسترون باشد.

۷. از چه سنی تستوسترون کاهش می‌یابد؟

معمولاً بعد از ۳۰ سالگی، سطح تستوسترون به‌طور طبیعی سالانه حدود ۱٪ کاهش می‌یابد، اما در برخی افراد این کاهش شدیدتر و همراه با علائم واضح است.

۸. آیا کمبود تستوسترون باعث ناباروری می‌شود؟

بله، تستوسترون پایین می‌تواند تولید اسپرم را مختل کند و باعث کاهش قدرت باروری در مردان شود. گاهی درمان جایگزینی تستوسترون نیز می‌تواند باعث کاهش اسپرم شود و نیاز به بررسی همزمان عملکرد بیضه‌ها دارد.

۹. آیا مکمل‌های تستوسترون بدون نسخه بی‌خطر هستند؟

خیر، بسیاری از مکمل‌هایی که به‌عنوان تقویت‌کننده هورمون مردانه در بازار وجود دارند، فاقد تأییدیه علمی هستند و ممکن است عوارضی ایجاد کنند. هر نوع درمان باید با آزمایش و تجویز پزشک انجام شود.

۱۰. آیا تستوسترون روی خلق‌وخو و افسردگی تأثیر دارد؟

بله، سطح پایین تستوسترون می‌تواند باعث کاهش انرژی، بی‌انگیزگی، اضطراب و حتی افسردگی شود. در برخی مردان، درمان مناسب تستوسترون باعث بهبود قابل‌توجه خلق‌وخو می‌شود.

۱۱. چه آزمایشی برای سنجش سطح تستوسترون لازم است؟

آزمایش خون ساده به نام “Total Testosterone” برای بررسی سطح کلی تستوسترون استفاده می‌شود. گاهی پزشک همچنین Free Testosterone و LH/FSH را برای بررسی دقیق‌تر تجویز می‌کند.

۱۲. آیا زنان هم نیاز به درمان تستوسترون دارند؟

در موارد خاص مانند کاهش شدید میل جنسی یا یائسگی، ممکن است زنان نیاز به دوز بسیار پایین تستوسترون داشته باشند، اما این موضوع باید کاملاً با نظر پزشک متخصص زنان یا غدد انجام شود.