پیلوگرام داخل وریدی (IVP) و موارد کاربرد آن چیست؟

پیلوگرام داخل وریدی (IVP:Intravenous pyelography) چیست؟

پیلوگرام داخل وریدی یک آزمایش تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از مواد حاجب (همچنین به عنوان رنگ شناخته می‌شود) به رگ‌ها تزریق می‌شود تا به وضوح سیستم ادراری در عکس‌برداری اشعه ایکس دیده شود. پیلوگرام داخل وریدی گاهی اوقات به اختصار (IVP:Intravenous pyelography) خوانده می شود. همچنین به عنوان اوروگرافی داخل وریدی یا اوروگرام داخل وریدی نیز شناخته می شود و می تواند به اختصار “IVU” نامیده شود.

از پیلوگرام داخل وریدی برای دیدن ساختارها و خطوط کلی کلیه ها، حالب ها و مثانه استفاده می شود. با دید بهتر، پزشکان می توانند ناهنجاری هایی مانند جای زخم، تومور یا سنگ کلیه را مشاهده کنند.

زمانی که ماده کنتراست به داخل وریدی از دست بیمار تزریق می شود این ماده از طریق جریان خون به حرکت در آمده و در کلیه و سیستم ادراری تجمع می یابند و این مناطق را به رنگ سفید در می آورند.

تصویر برداری از سیستم ادراری به وسیله پیلوگرام داخل وریدی، یک آزمون غیر تهاجمی است. تصاویر IVP اطلاعات جزیی و دقیق و ارزشمندی را برای تشخیص و درمان توسط پزشک از سنگ ها یا سرطان فراهم می کند.

IVP  اطلاعات کافی را در مورد سنگهای کلیوی یا انسداد ها برای درمان با دارو فراهم می کند و از روش های جراحی تهاجمی جلوگیری می کند. همچنین در بدن بیمار هیچ تشعشعی بعد از آزمون باقی نمی ماند.

موارد کاربرد پیلوگرام داخل وریدی (IVP)

پیلوگرام داخل وریدی می تواند به اورولوژیست در شناسایی موارد زیر کمک کند:

• سنگ کلیه یا مثانه
• تومور یا کیست در کلیه ها، حالب ها یا مثانه
• اسکار بعد از جراحی ادراری یا ضربه
• بزرگ شدن غده پروستات
• نقایص مادرزادی کلیه، مانند کلیه اسفنجی مدولاری
• شناسایی اندازه ، شکل و عملکرد غیر طبیعی کلیه ها
• کشف سنگ ، تومور یا کیست کلیوی

IVP به پزشک در تشخیص آبنرمالی های سیستم ادراری کمک می کند. مثل مشاهده سرعت و کفایت سیستم ادراری بیمار در قابیلت دفع. همچنین این آزمون به منظور کمک به تشخیص علایم بیماری هایی مثل خون در ادرار یا درد در پهلو کاربرد دارد. پیلوگرام داخل وریدی پزشک رادیولوژیست را قادر می سازد تا سنگ ها یا تومور داخل کلیه ، مجاری ادراری یا مثانه را تشخیص دهد.

در گذشته، پیلوگرام‌ داخل وریدی رایج‌ترین راه برای پزشکان برای دیدن سنگ‌های کلیه و سایر اشیاء در دستگاه ادراری بود. از زمان توسعه سونوگرافی کلیه و فناوری CT که می تواند دستگاه ادراری را به وضوح نشان دهد، کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. سونوگرافی کلیه نیازی به استفاده از ماده حاجب ندارد، که می تواند منجر به عوارض شود. سی تی اوروگرام یا CT IVP نیاز به استفاده از کنتراست IV دارد و جزئیات بیشتری را ارائه می دهد.

خطرات و موارد منع مصرف پیلوگرام داخل وریدی (IVP)

شانس بسیار کمی برای ابتلا به سرطان در اثر تشعشعات شدید وجود دارد هر چند که فواید تشخیص دقیق از مضرات آزمون بیشتر است. مواد کنتراست ممکن است واکنش های متفاوتی در بعضی بیماران ایجاد کرده و در بعضی موارد نیازمند درمان هستند.

توجه : پیلوگرام داخل وریدی باید با آمادگی روده انجام شود و برای این منظور طبق پروتکل مرکز درمانی و یا مرکز تصویر برداری، آمادگی روده که شامل روغن کرچک یا کپسول آن ، قرص دایمتیکون و قرص یا شیاف بیزاکودیل است، استفاده می شود تا علاوه بر خارج نمودن محتویات روده ای گازهای روده ای نیز خارج شده و تصویری واضح دیده شود.

واکنش های آلرژیک مانند به رنگ

لازم نیست بیمار به مواد حاجب آلرژی داشته باشد تا واکنش های آلرژیک مانندی به آن نشان دهد. در حالی که دلایل آن کاملاً مشخص نیست، گاهی اوقات رنگ ها مانند آلرژی باعث ترشح هیستامین می شوند. واکنش های آلرژیک مانند خفیف، متوسط یا شدید طبقه بندی می شوند:

• واکنش های خفیف ممکن است شامل کهیر موضعی، تورم یا خارش در محل تزریق داخل وریدی و خارش گلو، عطسه، ورم ملتحمه باشد و گرفتگی بینی.
• واکنش‌های متوسط ممکن است شامل کهیر و قرمزی است که از محل تزریق داخل وریدی پخش می‌شود، تورم صورت، سفتی گلو، خس‌خس احتمالی و مشکل تنفسی کم یا بدون مشکل. بیماران با واکنش های متوسط علائم حیاتی را ثابت نگه می دارند.
• واکنش های شدید آلرژیک مانند آنافیلاکسی است، از جمله تنگی نفس، تورم صورت و سایر نواحی و شوک آنافیلاکتیک که می تواند شامل کاهش فشار خون باشد.

برای کاهش احتمال واکنش‌های آلرژیک‌مانند، پزشک شما ممکن است از شب قبل از آزمایش به شما استروئیدها را در فواصل مختلف و یک ساعت قبل از شروع پیلوگرام داخل وریدی یک آنتی هیستامین مانند دیفن هیدرامین بدهد.

واکنش های فیزیولوژیک به رنگ

علاوه بر واکنش های آلرژیک مانند به مواد حاجب، عوارض جانبی فیزیولوژیکی بالقوه نیز وجود دارد. این موارد عبارتند از:

• حالت تهوع
• سردرد
• گرگرفتگی
• فشار خون بالا
• تغییر طعم (گاهی اوقات به عنوان طعم فلزی در دهان توصیف می شود)

خبر خوب این است که واکنش های فیزیولوژیکی تهدید کننده زندگی نیستند. خبر بد این است که پزشک شما هیچ کاری نمی‌تواند برای جلوگیری از آن‌ها به روشی که برای واکنش‌های مشابه آلرژی انجام می‌دهد انجام دهد.

عملکرد کلیه و رسانه های کنتراست

یکی دیگر از عوامل خطر نادر مواد حاجب داخل وریدی، سمیت کلیوی ناشی از کنتراست (CIN) است. چگونگی وقوع CIN به طور کامل درک نشده است، اما افراد خاصی هستند که در معرض خطر بیشتری هستند:

• بیماران بالای ۶۰ سال
• سابقه دیالیز، پیوند کلیه، تک کلیه، سرطان کلیه یا جراحی کلیه
• سابقه فشار خون بالا که نیاز به درمان دارد
• سابقه دیابت قندی
• سابقه مصرف متفورمین یا داروهای حاوی ترکیبات متفورمین
• بیماری قلب و عروقی
• کم خونی
• مولتیپل میلوما

بیمارانی که کم آب شده اند یا در ۲۴ ساعت گذشته رنگ داخل وریدی دریافت کرده اند نیز در معرض خطر ابتلا به CIN هستند. اگر هر یک از خطرات فوق را دارید، قبل از انجام پیلوگرام داخل وریدی با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید.

برون زدایی

اگر ماده حاجب از ورید نشت کند و به بافت اطراف نفوذ کند، به آن اکستروازاسیون می گویند. در آن صورت ممکن است واکنش موضعی به رنگ داشته باشد. اگر در محل تزریق داخل وریدی احساس تورم یا درد کردید، حتماً به متخصص پزشکی که آزمایش را انجام می دهد، اطلاع دهید.

روش انجام

1. قبل از انجام گرافی ، ملین ها طبق دستور به بیمار داده شده و آمادگی انجام می گیرد.
2. سپس از بیمار گرافی KUB گرفته می شود تا داشتن آمادگی روده ای بیمار محرض شود.
3. بعد از این که آمادگی روده مسجل شد ماده حاجب داخل وریدی ( التراویست یا آیوپروماید) داخل ورید بیمار تزریق می شود.
4. پس از تزریق و به فواصل متعدد و با توجه به نظر پزشک و میزان ترشح کلیه بیمار ( ۵ ، ۱۰ ، ۱۵ ، ۲۰ ، ۳۰ ،۴۵ ،۶۰ دقیقه) گرافی گرفته می شود و تا زمانی ادامه می یابد که ترشح ماده حاجب توسط کلیه مورد نظر و یا کلیه ها از نظر پزشک معالج قابلیت تشخیص داشته باشد.
5. ممکن است کلیشه های تاخیری متعدد از بیماران گرفته شود.
6. البته این موضوع بستگی به نظر پزشک معالج بیمار یا پزشک متخصص رادیولوژی دارد.

قبل از آزمون

پزشک دستورالعمل های خاصی را برای پیلوگرام داخل وریدی به شما می دهد. معمولاً از شما خواسته می شود که بعد از نیمه شب قبل از آزمایش، چیزی نخورید یا ننوشید. ممکن است لازم باشد شب قبل از پیلوگرام داخل وریدی یک ملین مصرف کنید تا به پاکسازی روده بزرگ کمک کند. این باعث می شود که سیستم ادراری خود را روی تصاویر راحت تر ببینید.

هنگامی که پزشک شما آزمایش را تجویز کرد، مطمئن شوید که باردار هستید یا خیر، آلرژی دارید (به ویژه به ید)، یا تا به حال به مواد حاجب (رنگ) واکنش نشان داده اید.

زمان سنجی

۶ ساعت برای اماده سازی و دریافت تست در نظر بگیرید. از جمله دریافت آنتی هیستامین و ماده حاجب، حدود یک ساعت طول می کشد. پیلوگرام بین یک تا چهار ساعت طول خواهد کشید.

محل آزمایش

پیلوگرام داخل وریدی در یک مرکز تصویربرداری انجام می شود که ممکن است در بیمارستان باشد.

لباس

به احتمال زیاد از شما خواسته می شود لباس راحتی بپوشید تا به راحتی آن را عوض کنید.

نکات پرستاری

• قبل از انجام پیلوگرام داخل وریدی باید حتما CR بیمار چک شود و باید در رنج نرمال باشد.
• قبل از انجام IVP می بایست جهت تهیه گرافی KUB و اطمینان از آمادگی بیمار به مرکز رادیولوژی اطلاع داد.
• چون ماده حاجب از طریق وریدی تزریق می شود در صورتی که بیمار در بخش بستری می باشد باید یک خط وریدی درشت (ترجیحا برانول سبز در افراد بالغ و برانول صورتی در کودکان) و مطمئن برای بیمار تعبیه نمود.
• از مصرف داروهای ملینی که بهترین روش برای بیمار محسوب شده و مطلوب بیمار است استفاده نمایید. (بطور مثال اگر از مصرف روغن کرچک امتاع می نماید از کپسول آن که برای بیماران معمولا مطلوبتر است استفاده نمایید)
• به مددجویانی که ازدیاد حساسیت به ید ، غذاهای دریایی و رنگ کنتراست مورد استفاده در سایر تست های تشخیصی و بعلاوه به افرادی که سابقه آسم یا آلرژی های شدید دارند، یک آنتی هیستامین یا یک استروئید ممکن است پیش از تست داده شود.
• علائم حیاتی مبنا باید ثبت شود.

در طول آزمون

هنگامی که برای آزمایش خود رسیدید، به مسئول مربوطه مراجعه می کنید و برای پوشیدن لباس فرستاده می شوید.

پیش آزمون

یک پرستار خط وریدی را شروع می کند و احتمالاً آنتی هیستامین تجویز می کند. به طور معمول، شما در یک اتاق منتظر خواهید بود تا زمانی که دارو زمان لازم برای گردش داشته باشد.

در طول آزمون

قبل از تزریق ماده حاجب، با گرفتن اشعه ایکس شروع به کار خواهید کرد. این کار روی میز اشعه ایکس انجام خواهد شد. احتمالاً چند بار از شما خواسته می شود که موقعیت خود را تغییر دهید. اینکه چند بار باید موقعیت خود را تغییر دهید به دلیل آزمایش و تصاویری است که پزشک سعی در گرفتن آن دارد بستگی دارد.

پس از انجام تصاویر اولیه، رنگ را از طریق خط داخل وریدی تزریق خواهید کرد. ماده کنتراست می تواند کمی بسوزد و برخی از واکنش های ذکر شده در بالا ممکن است رخ دهد. بیشتر واکنش ها جای نگرانی ندارند. اگر احساس سرگیجه، تنگی نفس یا درد قفسه سینه دارید، به پرستار اطلاع دهید.

پس از استفاده از ماده کنتراست، در فواصل زمانی معین برای تصاویر اضافی به جدول اشعه ایکس باز خواهید گشت. ممکن است مجبور شوید چندین بار این کار را انجام دهید و ممکن است از شما خواسته شود قبل از تصاویر نهایی ادرار کنید.

پس آزمون

پس از تکمیل آزمایش، احتمالاً پزشک متخصص از شما می‌خواهد که چند دقیقه صبر کنید تا بررسی کند تا مطمئن شود که همه تصاویر مورد نیاز خود را دارند.

به محض انجام آزمایش، پزشک متخصص خط داخل وریدی را برمی دارد و می توانید دوباره لباس خود را بپوشید.

بعد از انجام آزمون

بسته به عوامل خطر، پزشک شما ممکن است در روزهای پس از پیلوگرام داخل وریدی آزمایشات یا معاینات خون اضافی را تجویز کند. مطمئن شوید که پس از انجام آزمایش هرگونه مشکل در ادرار کردن، سردرد یا درد را به پزشک اطلاع دهید.

• علائم حیاتی و برون ده ادراری را کنترل کنید.
• واکنش های تاخیری احتمالی به رنگ کنتراست را از جمله تنگی نفس، راش های جلدی، برافروختگی، کهیر (hives) تاکیکاردی و غیره را مشاهده ، گزارش و ثبت کنید.
• محلی را که رنگ حاجب تزریق شده است (معمولا در ورید گودی آنته کوبیتال) بررسی کنید. در صورت وجود درد، گرمی یا قرمزی در محل تزریق، با اجازه پزشک کمپرس گرم استعمال کنید.

نتایج

این تصاویر توسط یک رادیولوژیست، یک پزشک که به طور ویژه در خواندن اشعه ایکس آموزش دیده است، تفسیر می شود. رادیولوژیست تصاویر و تفسیر را برای پزشک شما ارسال می کند و او آنها را با شما به اشتراک می گذارد. تفسیر پیلوگرام داخل وریدی نسبتاً ساده است و پزشک شما (اغلب یک متخصص اورولوژی) باید بتواند به هر سؤالی برای شما پاسخ دهد.

ترجمه شده از : What Is an Intravenous Pyelogram