بیماری های مردان – آنچه مردان باید بدانند!

چرا آگاهی درباره بیماریهای مردان ضروری است؟
بیماریهای مردان تنها به مشکلات پروستات محدود نمیشوند. متأسفانه بسیاری از مردان بهدلیل مشغلههای روزمره یا بیتوجهی به سلامت خود، دیرهنگام به پزشک مراجعه میکنند. این تأخیر میتواند روند درمان را دشوارتر کند. بنابراین، افزایش آگاهی عمومی درباره بیماریهای شایع مردانه نقش مهمی در پیشگیری و ارتقاء کیفیت زندگی این گروه دارد.
بیماریهای مردان از منظر پزشکی | اورولوژی چیست؟
اورولوژی (Urology) یکی از شاخههای تخصصی پزشکی است که به بررسی، تشخیص و درمان بیماریهای دستگاه ادراری و تناسلی میپردازد. این تخصص هم در مردان و هم در زنان کاربرد دارد، اما در مردان نقش بسیار پررنگتری پیدا میکند؛ چرا که علاوه بر سیستم ادراری، سلامت اندامهای جنسی مانند بیضهها، آلت تناسلی، پروستات و مجاری وابسته را نیز شامل میشود.
در واقع، بسیاری از بیماریهای مردانه — از ناهنجاریهای مادرزادی مانند بیضه نزولنکرده، تا مشکلات شایع دوران میانسالی مثل بزرگی خوشخیم پروستات — همگی در حوزهی تخصص اورولوژی قرار میگیرند.
اورولوژی با چه بیماریهایی در مردان سر و کار دارد؟
- عفونت و التهاب مجاری ادراری
- سنگ کلیه و مجرای ادرار
- مشکلات پروستات (عفونت، بزرگ شدن، سرطان)
- ناباروری مردان
- اختلالات جنسی مانند اختلال نعوظ یا انزال زودرس
- سرطانهای بیضه، آلت یا مثانه
- بیماریهای آمیزشی (STD)
- ناهنجاریهای مادرزادی مانند هیپوسپادیاس یا بیضه نزولنکرده
تفاوت اورولوژی با دیگر تخصصها چیست؟
برخلاف تخصصهای داخلی یا کلیه، اورولوژی علاوه بر درمان دارویی، مهارتهای جراحی نیز دارد. به همین دلیل، بسیاری از مشکلات مجاری ادراری یا اندام تناسلی مردانه که نیاز به جراحی دارند (مثل برداشتن سنگ کلیه، جراحی پروستات یا ترمیم آلت)، توسط اورولوژیستها انجام میشود.
دستهبندی بیماریهای مردانه بر اساس سن
بیماریهای مردانه محدود به یک دورهی سنی خاص نیستند و میتوانند از بدو تولد تا سالمندی بروز پیدا کنند. به همین دلیل، پزشکان اورولوژی معمولا مشکلات مردان را بر اساس سن به چند گروه اصلی تقسیم میکنند. این تقسیمبندی کمک میکند تا پیشگیری، غربالگری و درمان بهموقعتری انجام شود. در ادامه به بررسی شایعترین بیماریها در سنین مختلف می پردازیم:
نوزادی و کودکی
بیضه نزولنکرده (Cryptorchidism):
بیضه نزول نکرده یکی از شایعترین ناهنجاریهای مادرزادی در نوزادان پسر است. در این حالت، یکی یا هر دو بیضه وارد کیسه بیضه (اسکروتوم) نشدهاند و در مسیر شکم یا کانال اینگوینال باقی ماندهاند. در اغلب موارد، این وضعیت تا ۶ تا ۱۲ ماهگی بهصورت خودبهخود برطرف میشود. اما اگر بیضه تا این سن نزول نکند، مداخله جراحی برای انتقال بیضه به داخل اسکروتوم ضروری است. عدم درمان بهموقع میتواند در آینده باعث کاهش باروری، افزایش احتمال پیچخوردگی بیضه (تورشن)، و افزایش ریسک سرطان بیضه شود. معاینات منظم کودکان توسط پزشک میتواند نقش حیاتی در تشخیص زودهنگام این مشکل داشته باشد.
هیپوسپادیاس (Hypospadias):
هیپوسپادیاس نوعی ناهنجاری مادرزادی در آلت تناسلی پسران است که در آن مجرای ادرار بهجای نوک آلت، در قسمت پایینی آن (نزدیکتر به بدن) باز میشود. شدت این ناهنجاری متفاوت است و ممکن است تنها از نظر ظاهری مشکل ایجاد کند یا بر جریان ادرار و عملکرد جنسی در آینده تأثیر بگذارد. درمان این مشکل معمولاً جراحی اصلاحی در یک سال اول زندگی است. عمل جراحی، موقعیت مجرای ادرار را اصلاح کرده و ظاهر و عملکرد طبیعی آلت را بازمیگرداند. تشخیص زودهنگام و ارجاع به فوقتخصص اورولوژی اطفال برای مدیریت صحیح این وضعیت حیاتی است.
نوجوانی و جوانی (۱۵ تا ۳۵ سال)
سرطان بیضه:
سرطان بیضه یکی از شایعترین سرطانها در مردان جوان بین ۱۵ تا ۳۵ سال است. این نوع سرطان معمولاً بهصورت تودهای سفت، بدون درد و قابل لمس در داخل یا روی بیضه ظاهر میشود. در برخی موارد ممکن است با احساس سنگینی در بیضه یا درد مبهم در شکم یا کشاله ران همراه باشد. اگرچه سرطان بیضه به سرعت میتواند در بدن پخش شود، اما خوشبختانه با تشخیص زودهنگام، میزان موفقیت درمان آن بسیار بالا است. مردان جوان باید بهطور منظم خودآزمایی بیضه را انجام دهند و در صورت مشاهده هرگونه توده یا تغییر، فوراً به پزشک مراجعه کنند.
واریکوسل:
واریکوسل به معنی گشاد شدن غیر طبیعی وریدهای اطراف بیضهها (شبکه پامپینیفرم) است که معمولاً در بیضه چپ دیده میشود. این بیماری اغلب بدون علامت است، اما میتواند با احساس درد مبهم، سنگینی یا ناراحتی در بیضه همراه باشد و در موارد شدید، تأثیر منفی بر کیفیت اسپرم و قدرت باروری بگذارد. واریکوسل یکی از دلایل شایع ناباروری مردان محسوب میشود و در صورت نیاز، با عمل جراحی یا روشهای غیرتهاجمی قابل درمان است.
بیماریهای آمیزشی (STD):
در دوران جوانی، به دلیل افزایش روابط جنسی محافظتنشده، خطر ابتلا به بیماریهای آمیزشی یا منتقله از راه جنسی (STD) مانند زگیل تناسلی (HPV)، تبخال تناسلی (HSV)، کلامیدیا، سوزاک، سیفلیس و … بیشتر میشود. بسیاری از این بیماریها ممکن است بدون علامت باشند و در صورت عدم درمان، به مشکلات مزمن، نازایی یا حتی برخی سرطانها (مانند سرطان دهانه رحم یا مقعد) منجر شوند. انجام تستهای غربالگری منظم، استفاده از وسایل محافظتی مانند کاندوم و آموزشهای جنسی میتواند از انتقال این بیماریها جلوگیری کند.
مصرف خودسرانه هورمونها:
در سالهای اخیر، مصرف خودسرانه هورمونهای آنابولیک و استروئیدی برای افزایش حجم عضلات در میان جوانان، بهویژه بدنسازان، رواج پیدا کرده است. این هورمونها میتوانند تولید طبیعی تستوسترون در بدن را مختل کرده و باعث کوچک شدن بیضهها، کاهش اسپرم، ناباروری دائمی، نوسانات خلقی، مشکلات کبدی و بیماریهای قلبی شوند. متأسفانه بسیاری از مصرفکنندگان از عوارض خطرناک این داروها بیاطلاعاند. آگاهیرسانی، مشاوره با پزشک و پرهیز از مصرف داروهای بدون نسخه از مهمترین اقدامات پیشگیرانه در این زمینه است.
میانسالی (۴۰ تا ۶۰ سال)
بزرگی خوشخیم پروستات (BPH):
بزرگی خوشخیم پروستات یا BPH یکی از شایعترین مشکلات دستگاه ادراری در مردان بالای ۴۰ سال است. این بیماری بهدلیل رشد غیرسرطانی غده پروستات ایجاد میشود و باعث فشردگی مجرای ادرار میگردد. علائم اصلی آن شامل تکرر ادرار، ضعیف شدن جریان ادرار، احساس تخلیه ناقص مثانه و بیدار شدن مکرر شبانه برای ادرار است. اگرچه BPH تهدیدی برای زندگی نیست، اما در صورت عدم کنترل، کیفیت زندگی را به شدت کاهش میدهد. درمانها شامل دارو، تغییر سبک زندگی و در برخی موارد جراحی میشود.
التهاب یا عفونت پروستات (Prostatitis):
پروستاتیت یا التهاب غده پروستات میتواند بهصورت حاد یا مزمن بروز کند و معمولاً ناشی از عفونت باکتریایی یا انتقال بیماریهای مقاربتی است. این بیماری در مردان میانسال نسبتاً شایع است و ممکن است با علائمی مانند درد در ناحیه پایین شکم، لگن یا کمر، سوزش ادرار، تکرر ادرار و حتی تب همراه باشد. درمان آن بسته به نوع التهاب، معمولاً شامل آنتیبیوتیکها، داروهای ضدالتهاب و مراقبتهای حمایتی است. تشخیص زودهنگام در کاهش عوارض این بیماری بسیار اهمیت دارد.
کاهش تدریجی هورمون تستوسترون:
با افزایش سن، سطح هورمون تستوسترون در بسیاری از مردان بهطور طبیعی کاهش مییابد که به این وضعیت «هایپوگنادیسم مرتبط با سن» گفته میشود. این کاهش هورمون میتواند باعث بروز علائمی مانند کاهش میل و عملکرد جنسی، خستگی مزمن، اختلال در خواب، کاهش توده عضلانی و افزایش چربی شکمی شود. گاهی اوقات این تغییرات با علائم افسردگی نیز همراه میشود. در موارد شدید، پزشک ممکن است درمان جایگزینی تستوسترون را تجویز کند، اما این درمان باید با دقت و تحت نظر انجام شود تا عوارض جانبی احتمالی آن مدیریت گردد.
سالمندی (۶۰ سال به بالا)
سرطان پروستات:
سرطان پروستات شایعترین نوع سرطان در میان مردان بالای ۶۰ سال است و معمولاً بهصورت تدریجی رشد میکند. در بسیاری از موارد این سرطان در مراحل اولیه علامت خاصی ندارد، اما با پیشرفت میتواند باعث مشکلاتی در ادرار یا درد در لگن شود. غربالگری منظم با آزمایش خون PSA (آنتیژن اختصاصی پروستات) و معاینه فیزیکی توسط پزشک اورولوژیست از سنین ۴۵ تا ۵۰ سالگی توصیه میشود، بهویژه اگر سابقه خانوادگی سرطان وجود داشته باشد. تشخیص زودهنگام شانس درمان موفق را بهطور چشمگیری افزایش میدهد.
اختلال نعوظ (ED):
اختلال نعوظ یکی از مشکلات رایج در مردان سالمند است و میتواند کیفیت زندگی جنسی و روانی فرد را بهشدت تحتتأثیر قرار دهد. این اختلال ممکن است ناشی از دلایل جسمی مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری قلبی یا عوارض دارویی باشد و گاهی نیز عوامل روانی در آن نقش دارند. توجه به اختلال نعوظ از جنبه پزشکی بسیار مهم است؛ چراکه میتواند نشانه اولیه بیماریهای قلبی-عروقی پنهان باشد. درمان آن شامل اصلاح سبک زندگی، داروهای خوراکی مانند سیلدنافیل، یا روشهای تخصصیتر مثل تزریق یا درمانهای روانشناختی است.
بیاختیاری ادرار:
بیاختیاری ادرار در مردان سالمند، خصوصاً کسانی که تحت جراحی پروستات (مانند پروستاتکتومی) قرار گرفتهاند، بسیار شایع است. این وضعیت ممکن است بهصورت چکهکردن غیرارادی، عدم کنترل کامل مثانه یا نیاز فوری به تخلیه ادرار بروز کند. گرچه ممکن است ناراحتکننده باشد، اما روشهای درمانی متنوعی مانند تمرینات تقویت عضلات کف لگن (کگل)، داروها و حتی جراحیهای ترمیمی وجود دارد که به بهبود وضعیت کمک میکند.
کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان مردانه):
هرچند پوکی استخوان بیشتر با زنان مرتبط دانسته میشود، اما مردان نیز بهویژه در سالمندی و در اثر کاهش سطح تستوسترون در معرض این بیماری قرار دارند. کاهش تراکم استخوان، احتمال شکستگی ستون فقرات، لگن و استخوان ران را افزایش میدهد. عواملی مانند مصرف سیگار، کمتحرکی، کمبود ویتامین D و مصرف الکل در بروز این مشکل نقش دارند. آزمایش سنجش تراکم استخوان (DEXA) و درمان با مکملهای کلسیم، ویتامین D و داروهای تقویتکننده استخوان میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
سوالات متداول (FAQ)
۱- شایعترین بیماریهای مردان در سنین مختلف چیست؟
بیماریهای مردان با توجه به سن آنها متفاوت است؛ در نوزادی بیضه نزولنکرده و هیپوسپادیاس، در جوانی سرطان بیضه و بیماریهای آمیزشی، در میانسالی بزرگی خوشخیم پروستات و در سالمندی اختلال نعوظ و سرطان پروستات شایعتر هستند.
۲- چه علائمی نشاندهنده مشکلات پروستات در مردان است؟
تکرر ادرار، دشواری در شروع ادرار، ضعیف بودن جریان ادرار و احساس تخلیه ناقص مثانه از جمله علائم رایج اختلالات پروستات هستند.
۳- آیا بیماریهای آمیزشی در مردان قابل درمان هستند؟
برخی از بیماریهای آمیزشی مانند سوزاک و کلامیدیا با آنتیبیوتیک درمان میشوند، اما بیماریهایی مانند زگیل تناسلی و تبخال تناسلی درمان قطعی ندارند و کنترل آنها نیازمند پیگیری مداوم است.
۴- چه زمانی باید برای بررسی سرطان پروستات به پزشک مراجعه کرد؟
مردان بالای ۴۰ تا ۴۵ سال بهتر است سالانه به اورولوژیست مراجعه کرده و آزمایش PSA و معاینه فیزیکی پروستات انجام دهند.
۵- آیا مصرف هورمون در بدنسازی به سلامت مردان آسیب میزند؟
بله، مصرف هورمونهای آنابولیک میتواند باعث کوچک شدن بیضهها، نازایی، اختلال در تستوسترون طبیعی و آسیب کبدی شود.
۶- آیا کاهش تستوسترون در مردان مسن طبیعی است؟
بله، کاهش تدریجی تستوسترون بخشی از روند طبیعی پیری است اما در برخی افراد ممکن است علائمی مثل کاهش میل جنسی، خستگی و چاقی شکمی ایجاد کند که نیازمند بررسی پزشکی است.