سنگ کلیه ، علل ، تشخیص و درمان آن چیست؟

سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه جسم سختی است که از مواد شیمیایی موجود در ادرار ساخته می شود. چهار نوع سنگ کلیه وجود دارد: اگزالات کلسیم، اسید اوریک، استروویت و سیستین.

سنگ کلیه بيشتر در مردان و در دوره سني ۳۰ تا ۵۰ سال بروز مي‌کند و در کودکان و سالمندان کمتر ديده مي‌شود. آنها می توانند در هر جایی در طول دستگاه ادراری شما که شامل کلیه ها، حالب ها، مثانه و مجرای ادرار است، ایجاد شوند.

اندازه سنگ ها از رسوبات ريز دانه اي كه اصطلاحا شن ادراري ناميده مي شود تا سنگ هاي بزرگ مثانه كه ممكن است اندازه پرتقال باشند، متفاوت است. در حدود نيمي از بيماران با يك سنگ كليه، ممكن است در طي ۵ سال بعد دچار حملات ديگري از سنگ كليه شوند.

علل تشكيل سنگ کلیه

• غلظت موادي مثل اگزالات كلسيم ، فسفات كلسيم ، اسيد اوريك كه در ادرار افزايش مي يابد.
• كمبود موادي مثل : سيترات
• كمبود مايعات در بدن بيمار
• عفونت ادراری
• ركود ادراري
• دوره هاي بي حركتي
• اختلالات ژنتيكي

علل افزايش كلسیم در خون و در ادرار

• بيماري ها مثل : سرطان ، سل ، ميلوم مالتيپل ، نقرس
• افزايش مصرف ويتامين د ، آنتي اسيد ، ملين ، دوز بالاي آسپرين
• افزايش مصرف شير و قليا

فاكتورهای مستعد كننده سنگ های استرويتی

• مثانه نورو‍ژنيك
• اجسام خارجی
• عفونت هاي عود كننده

انواع سنگ كليه و توصيه هایی براي آن ها

انواع مختلف سنگ وجود دارد ولی اغلب سنگها از جنس اگزالات کلسیم هستند. سایر انواع شامل ترکیبات فسفات، سیستئین، و اسیداوریک هستند. سنگ‌ها در لگنچه، میزنای، مثانه و در پیشابراه دیده می‌شوند.

سنگ كلسيمی

• مصرف زياد مايعات
• محدوديت پروتئين ( گوشت ، مرغ ، ماهي ، تخم مرغ )
• محدوديت نمك
• محدوديت كربوهيدرات هاي ساده (قند ، شكر ، شيريني )

سنگ اسيد اوريكی

• مصرف مايعات فراوان
• مصرف سبزيجات تازه
• مصرف رژيم غذايي كم پورين
• غذاهايي كه حاوي پورين هستند عبارتند از : ماهي ، صدف ، ماهي كولي ، مارچوبه ، قارچ ، گوشت است ، كه اين افراد بايد مصرف اين غذاها را كاهش دهند.

سنگ اگزالاتی

• مصرف مايعات فراوان ( بيش از ۴ ليتر در روز ).
• اغلب لازم است در طول شب نيز بيدار شده و آب بنوشند.
• لازم است رژيم سرشار از سبزيجات تازه مصرف شود.
• محدوديت در غذاهاي حاوي اگزالات.
• غذاهايي كه حاوي اگزالات اند عبارتند از : اسفناج ، توت فرنگي ، ريواس ، شكلات ، چاي ، آجيل ، سبوس شيرين.

سنگ سیستین

حدود ۱ نفر از هر ۷۰۰۰ نفر در سراسر جهان به سنگ کلیه سیستین مبتلا می شوند. این سنگ هم در مردان و هم در زنان مبتلا به اختلال ژنتیکی سیستینوری رخ می دهد.

با این نوع سنگ، سیستئین-اسیدی که به طور طبیعی در بدن وجود دارد، از کلیه ها به ادرار نشت می کند.

علائم وجود سنگ کلیه

علایم باليني بستگي به وجود انسداد ، عفونت و شخص دارد . وقتي كه سنگ راه عبور ادرار را ببندد ، انسداد اتفاق مي افتد كه باعث اتساع كليه مي شود . تحريك مداوم ناشي از وجود سنگ مي تواند سبب عفونت شود. برخي از سنگ ها موجب بروز نشانه هايي از تخريب كليه مي شوند . اما ساير سنگ ها با درد و ناراحتي همراهند.

1. درد عميق و شديد در منطقه دنده اي – مهره اي (دردي كه از كليه منشا مي گيرد ، در زنان به قسمت جلو و پايين مثانه و در مردان به بيضه ها انتشار مي يابد)
2. اغلب خون در ادرار وجود دارد.
3. چرك ممكن است در ادرار باشد.
4. تهوع و استفراغ
5. احتمال اسهال و ناراحتي هاي شكمي وجود دارد.
6. تكرر و سوزش ادرار ( غالبا بيمار تمايل به ادرار كردن را دارد اما مقدار خيلي كمي ادرار دفع مي كند كه معمولا به علت ساييدگي ناشي از وجود سنگ ، در ادرار خون وجود دارد. )

تشخیص و بررسی سنگ کلیه

1. راديوگرافي ساده از كليه ، مثانه ، حالب
2. تست ادرار ۲۴ ساعته
3. آزمايش خون و ادرار
4. عادات غذايي
5. تاريخچه دارويي
6. تاريخچه خانوادگي در مورد سنگ هاي ادراري

درمان سنگ کلیه

درمان با توجه به نوع سنگ انجام می شود. سنگ با قطر كمتر از ۷ ميليمتر خود به خود دفع مي شود.

نوشیدن شش تا هشت لیوان آب در روز جریان ادرار را افزایش می دهد. افرادی که کم آب هستند یا تهوع و استفراغ شدید دارند ممکن است به مایعات داخل وریدی نیاز داشته باشند.

سنگ هاي بزرگتر را با استفاده از سنگ شكن يا جراحي خارج مي كنند. در ادامه به شرح هر یک از این روش ها خواهیم پراخت:

دارو

تسکین درد ممکن است به داروهای مسکن قوی نیاز داشته باشد. وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی بیوتیک دارد. سایر داروها عبارتند از:

• آلوپورینول (زیلوپریم) برای سنگ های اسید اوریک
• دیورتیک های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی
• بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدی شدن ادرار
• محلول های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی
• ایبوپروفن برای درد
• استامینوفن (تیلنول) برای درد
• ناپروکسن سدیم برای درد

درمان سنگ شكن

در روش سنگ ها توسط امواج شوك كه از طريق آزاد شدن انرژي و انتقال آن از طريق آب مي باشد كه اين امر موجب شكسته شدن سنگ مي گردد.

این روش ممکن است ناراحت کننده باشد و ممکن است نیاز به بیهوشی داشته باشد. می تواند باعث کبودی در شکم و پشت و خونریزی در اطراف کلیه و اندام های مجاور شود.

سنگ شكن باعث مي شود كه طول مدت اقامت در بيمارستان كاهش يابد ، زيرا نياز به عمل جراحي را از بين مي برد. براي كاهش خطر ، پزشك معمولا توصيه مي كند كه چند هفته قبل از سنگ شكني داروهايي مثل آسپرين را بيمار استفاده نكند. وجود خون در ادرار تا چند روز پس از سنگ شكني طبيعي است و اشكالي ندارد .

درمان جراحي تونل پوستی یا نفرولیتوتومی (PCNL)

در روش تونل پوستی (نفرولیتوتومی) جراح سنگ ها را از طریق یک برش کوچک در پشت شما برمی دارد. زمانی فردی به این روش نیاز دارد که:

• این سنگ باعث انسداد و عفونت می شود یا به کلیه ها آسیب می رساند
• سنگ بیش از حد بزرگ شده است که نمی تواند عبور کند
• درد قابل مدیریت نیست

امروزه فقط ۱تا ۲ درصد بيماران جراحي مي شوند. جراحي در مواردي صورت مي گيرد كه توسط سنگ شكن يا روش هاي ديگر ، سنگ خارج نگرديده باشد.

اورتروسکوپی

هنگامی که سنگی در حالب یا مثانه گیر می کند، پزشک ممکن است از ابزاری به نام یورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده کند.

یک سیم کوچک با دوربین متصل به مجرای ادرار وارد می شود و به مثانه منتقل می شود. سپس پزشک از یک قفس کوچک برای گیر انداختن سنگ و برداشتن آن استفاده می کند. سپس سنگ برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می شود.

درمان خانگی

برخی توصیه ها برای درمان خانگی سنگ کلیه عبارتند از:

1. هدف فوري در درمان، تسكين درد است كه از مسكن هاي مخدر استفاده مي شود.
2. حمام داغ يا استفاده از گرماي مرطوب روي ناحيه پهلوها مفيد مي باشد.
3. غير از مواردي كه بيمار به علت استفراغ يا نارسايي قلبي نياز به محدوديت مايعات دارد ، بيماران بايد مصرف مايعات را افزايش دهند (حداقل ۸ ليوان آب بنوشيد) و داشتن برون دهی ادراري بيش از ۲ ليتر در روز.

مراحل دفع سنگ کلیه

دفع سنگ کلیه فرآیندی است که به طور معمول در مراحل و طی یک دوره چند هفته ای اتفاق می افتد.

در اینجا مراحلی وجود دارد که هنگام دفع سنگ کلیه رخ می دهد:

• مرحله ۱. پس از تشکیل سنگ کلیه، زمانی که کلیه های شما سعی می کنند سنگ را بیرون برانند، ممکن است دچار اسپاسم شوید. این می تواند باعث درد شدید در پشت یا پهلو شود که ممکن است به صورت موجی بیاید و برود.
• مرحله ۲. در طی این مرحله، سنگ وارد حالب می شود که لوله ای است که کلیه ها را به مثانه متصل می کند. این مرحله بسته به اندازه سنگ نیز می تواند باعث احساس درد و فشار شدید شود.
• مرحله ۳. هنگامی که سنگ به مثانه رسید، بیشتر درد فروکش می کند. با این حال، ممکن است فشار بیشتری را در مثانه احساس کنید و نیاز به تکرر ادرار داشته باشید. در برخی موارد، سنگ ممکن است به طور موقت در دهانه مجرای ادرار گیر کند که می تواند جریان ادرار را مسدود کند.
• مرحله ۴. مرحله نهایی زمانی رخ می دهد که سنگ به مجرای ادرار برسد. در این مرحله باید به شدت فشار دهید تا سنگ کلیه با ادرار از دهانه مجرای ادرار عبور کند.

دفع سنگ کلیه چقدر طول می کشد؟

مدت زمانی که برای دفع سنگ کلیه طول می کشد بسته به اندازه سنگ می تواند متفاوت باشد. به طور کلی، سنگ های کوچک می توانند در عرض ۱-۲ هفته از ادرار عبور کنند، اغلب بدون هیچ درمانی.

از سوی دیگر، سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است ۲ تا ۳ هفته طول بکشد تا از کلیه‌ها و داخل مثانه حرکت کنند.

سنگ هایی که در عرض ۴ هفته خود به خود دفع نمی شوند معمولاً نیاز به درمان پزشکی دارند.

پيشگيري از بروز سنگ کلیه

انجام اصلاحات کوچک در رژیم و برنامه غذایی فعلی شما ممکن است در پیشگیری از سنگ کلیه کمک کند.

هیدراته بمانید

نوشیدن آب بیشتر بهترین راه برای پیشگیری از سنگ کلیه است. اگر مشروبات الکلی بیش از حد بنوشید، برون ده ادرار شما کم می شود. برون ده ادرار کم به این معنی است که ادرار شما غلیظ تر است و کمتر املاح ادراری که باعث ایجاد سنگ می شوند را حل می کند.

لیموناد و آب پرتقال نیز گزینه های خوبی هستند. هر دو حاوی سیترات هستند که ممکن است از تشکیل سنگ جلوگیری کند.

سعی کنید روزانه حدود هشت لیوان مایعات یا به اندازه کافی برای دفع دو لیتر ادرار بنوشید. اگر زیاد ورزش می کنید یا عرق می کنید، یا اگر سابقه سنگ سیستین دارید، به مایعات اضافی نیاز خواهید داشت.

با نگاه کردن به رنگ ادرارتان می توانید متوجه شوید که هیدراته شده اید یا خیر – باید شفاف یا زرد کم رنگ باشد. اگر ادرار کدر و تاریک است، باید بیشتر بنوشید.

غذاهای غنی از کلسیم را بیشتر مصرف کنید

شایع ترین نوع سنگ کلیه، سنگ اگزالات کلسیمی است که بسیاری از مردم را به این باور می رساند که باید از خوردن کلسیم خودداری کنند و برعکس این قضیه صادق است. رژیم های کم کلسیم ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه و خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.

اما مکمل های کلسیم ممکن است خطر ابتلا به سنگ را افزایش دهند. مصرف مکمل های کلسیم همراه با غذا ممکن است به کاهش این خطر کمک کند.

شیر کم‌چرب، پنیر کم‌چرب و ماست کم‌چرب همگی گزینه‌های غذایی غنی از کلسیم هستند.

کمتر سدیم بخورید

رژیم غذایی پر نمک خطر ابتلا به سنگ کلیه کلسیمی را افزایش می دهد. به گفته بنیاد مراقبت های اورولوژی، نمک زیاد در ادرار مانع از جذب مجدد کلسیم از ادرار به خون می شود. این باعث افزایش کلسیم ادرار می شود که ممکن است منجر به سنگ کلیه شود.

خوردن نمک کمتر به پایین نگه داشتن سطح کلسیم ادرار کمک می کند. هر چه میزان کلسیم ادرار کمتر باشد، خطر ابتلا به سنگ کلیه کاهش می یابد.

برای کاهش مصرف سدیم، برچسب مواد غذایی را به دقت بخوانید.

غذاهایی که به دلیل داشتن سدیم زیاد بدنام هستند عبارتند از:

• غذاهای فرآوری شده، مانند چیپس و کراکر
• سوپ های کنسرو شده
• سبزیجات کنسرو شده
• چاشنی و سس ها
• غذاهای حاوی مونوسدیم گلوتامات
• غذاهای حاوی نیترات سدیم
• غذاهای حاوی بی کربنات سدیم (جوش شیرین)

برای طعم دادن به غذاها بدون استفاده از نمک، گیاهان تازه یا ترکیبی از چاشنی های گیاهی بدون نمک را امتحان کنید.

غذاهای غنی از اگزالات کمتر بخورید

برخی از سنگ‌های کلیه از اگزالات ساخته شده‌اند، ترکیبی طبیعی که در غذاها یافت می‌شود و با کلسیم موجود در ادرار متصل می‌شود و سنگ کلیه را تشکیل می‌دهد. محدود کردن غذاهای غنی از اگزالات ممکن است به جلوگیری از تشکیل سنگ کمک کند.

غذاهای سرشار از اگزالات عبارتند از:

• اسفناج
• شکلات
• سیب زمینی های شیرین
• قهوه
• چغندر
• بادام زمینی
• ریواس
• محصولات سویا
• سبوس گندم

اگزالات و کلسیم قبل از رسیدن به کلیه ها در دستگاه گوارش به یکدیگر متصل می شوند، بنابراین اگر غذاهای پر اگزالات و غذاهای غنی از کلسیم را به طور همزمان مصرف کنید، تشکیل سنگ شدیدتر می شود.

پروتئین حیوانی کمتری بخورید

غذاهای سرشار از پروتئین حیوانی اسیدی هستند و ممکن است اسید ادرار را افزایش دهند. اسید ادرار بالا ممکن است باعث سنگ کلیه اسید اوریک و اگزالات کلسیم شود.

شما باید از مصرف بیش از حد موارد زیر اجتناب کنید:

• گوشت گاو
• طیور
• ماهی
• گوشت خوک

از مصرف بیش از حد مکمل های ویتامین C خودداری کنید

مکمل ویتامین C (اسید اسکوربیک) ممکن است باعث ایجاد سنگ کلیه به خصوص در مردان شود.

طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۳، مردانی که دوزهای بالایی از مکمل های ویتامین C مصرف می کردند، خطر تشکیل سنگ کلیه را دو برابر می کردند. محققان بر این باورند که ویتامین C موجود در غذا همان خطر را به همراه دارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در بسیاری از موارد، سنگ های کوچک کلیه می توانند خود به خود دفع شوند و نیازی به درمان ندارند.

اگر بتوانید درد خود را با داروهای بدون نسخه کنترل کنید و علائم عفونت یا علائم شدیدی مانند تهوع یا استفراغ ندارید، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید.

با این حال، اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، باید فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشید:

• خون در ادرار
• تب
• لرز
• ادرار کدر یا بدبو
• استفراغ
• درد شدید در پشت یا پهلو
• درد یا سوزش هنگام ادرار کردن
• مشکل در ادرار کردن

اگر نمی توانید به متخصص کلیه و  مجاری ادراری مراجعه کنید، باید برای درمان به اورژانس مراجعه کنید.

اگر سنگ کلیه مکرر دارید، باید با پزشک خود صحبت کنید، حتی اگر علائم شما بدون درمان برطرف شود.

جمع بندی

اگرچه سنگ کلیه می تواند یک مسئله دردناک و خسته کننده برای مقابله با آن باشد، چندین گزینه درمانی مختلف در دسترس است.

در واقع، داروها و روش های زیادی وجود دارند که می توانند به مدیریت علائم و افزایش دفع سنگ کلیه کمک کنند.

علاوه بر این، هیدراته ماندن و ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی می تواند از تشکیل سنگ کلیه در طولانی مدت جلوگیری کند.

برگرفته از: Everything You Need to Know About Kidney Stones