ادرار خونی (هماچوری) ، علل ، تشخیص و درمان آن چیست؟

ادرار خونی که با نام‌های هماچوری، وجود خون در ادرار یا خون‌آلود بودن ادرار نیز شناخته می‌شود، وضعیتی است که در آن گلبول‌های قرمز خون وارد ادرار شده و ممکن است رنگ آن را به صورتی، قرمز یا قهوه‌ای تغییر دهند. این حالت می‌تواند به‌صورت هماچوری آشکار (قابل مشاهده با چشم) یا هماچوری میکروسکوپی (تشخیص‌پذیر تنها در آزمایش ادرار) ظاهر شود. وجود خون در ادرار به‌خودی‌خود یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای هشداردهنده از وجود یک مشکل زمینه‌ای در کلیه‌ها، مثانه، مجاری ادراری یا پروستات است.

ظاهر ادرار در هماچوری

خون در ادرار ممکن است دارای رنگ صورتی، قرمز، نارنجی یا بژ باشد و حتی ممکن است حاوی لخته هایی باشد که می توانید با چشم غیر مسلح مشاهده گردد.

این شرایط در یکی از دو روش زیر توصیف می شود:

• هماچوری آشکار که در آن شما به صورت فیزیکی خون را در ادرار مشاهده می کنید.
• میکروهماچوری یا هماچوری میکروسکوپیک که تنها با آزمایش ادرار و با استفاده از میکروسکوپ شناسایی می شود.

در حالی که هماچوری آشکار و میکرو هماچوری ممکن است مشابه باشند، تفاوت های مهمی نیز وجود دارد. هماچوری میکروسکوپی می تواند از هر جایی در دستگاه ادراری، از کلیه ها شروع شود و به مجرای ادرار پایان یابد. در عین حال، ادرار خونی آشکار نشانه مشکل در سیستم ادراری تحتانی (مثانه و مجرای ادراری) است و نباید نسبت به آن بی اهمیت بود.

مهم است که توجه داشته باشید که تغییر رنگ همیشه به دلیل خون نیست. خوردن غذاهای خاص، مانند چغندر یا ریواس ، می تواند ادرار را به رنگ صورتی یا رنگ قرمز در آورد.  برخی از داروها نیز اثر مشابهی دارند. از سوی دیگر، اگر ادرار شما یک رنگ قهوه ای تیره (که ما اغلب آن را به عنوان “کوکا کولا رنگ” می نامیم ) داشته باشد ، ممکن است نشانه ای از یک مشکل حاد کبدی، مانند تورم کبد(هپاتیت) باشد.

علل شایع مشاهده خون در ادرار

در میان علل احتمالی هماچوری:

• سنگ کلیه و مثانه. سنگ های کلیه اغلب بزرگ و ناهموار هستند و می توانند باعث آسیب شوند، زیرا آنها از حفره ها، مثانه و مجرای ادرار عبور می کنند.
• عفونت دستگاه ادراری می تواند در هر جایی از کلیه ها به مجرای ادرار توسعه یابد. خونریزی معمولا نتیجه عفونت طولانی مدت و بدون درمان است. علاوه بر تغییر رنگ، ادرار ممکن است دارای بوی ناخوشایند باشد.
• سيستيت بينابينی موقعیتی است که هنگام ادرار كردن می تواند درد و خونریزی ایجاد كند.
• بیماری مزمن کلیه و بیماری حاد کلیه می تواند منجر به خونریزی ادراری شود. افراد مبتلا به دیابت به خصوص در معرض مشکلات کلیوی هستند.
• هیپرپلازی خوش خیم پروستات (پروستات بزرگ شده) همچنین می تواند باعث خونریزی در مردان بالای ۵۰ سال گردد .
• سرطان مثانه و سرطان کلیه علل احتمال کمتری برای وجود خون در ادرار است، اما خونریزی با تشخیص تومور بدخیم شایع است.
• سرطان پروستات همچنین می تواند باعث خونریزی در مجاری ادراری تحتانی شود.
• داروهایی که خون را رقیق می کنند، از جمله آسپیرین و هپارین، می تواند باعث ایجاد هماچوری شود.
• عفونت های منتقله جنسی با ساختار زخم های باز نیز ممکن است از دلایل ممکن باشد.
• آسیب به هر بخش از دستگاه ادراری می تواند خون را در ادرار ایجاد کند. آسیب های ورزشی و حوادث رانندگی، منابع رایج این صدمات هستند.
• ادرار خونی ناشی از ورزش های سنگین مثل دو و میدانی ، علت نسبتا شایع هماچوری میکروسکوپی است که برای مثال می‌تواند به عروق خونی کوچک پا صدمه بزند و به این حالت مارچ هماچوری گفته می‌شود.
• گلومرونفریت (التهاب رگ های خونی کلیه)
• بیماری های خونی نظیر هموفیلی می توانند باعث ورود خون به ادرار شوند.

مهم است که به یاد داشته باشید که ادرار خونی یک علامت است و نه یک بیماری. درمان بایستی بر روی برطرف سازی مشکل اصلی که باعث وقوع خون در ادرار گشته است متمرکز گردد. مشکل که با موفقیت درمان می شود، خونریزی نیز معمولا متوقف می شود.

علائم همراه با ادرار خونی

• تغییر رنگ ادرار (صورتی، قرمز یا قهوه‌ای تیره)
• سوزش هنگام ادرار
• درد یا فشار در ناحیه زیر شکم یا لگن
• درد پهلو یا کمر (به‌ویژه در یک طرف)
• تکرر ادرار
• احساس فوریت در دفع ادرار
• تب و لرز (در صورت وجود عفونت)
• بوی غیرعادی یا ناخوشایند ادرار
• تهوع یا استفراغ (در مواردی مانند سنگ کلیه)
• ناتوانی در تخلیه کامل مثانه

تشخیص وجود خون در ادرار

اگر خون در ادرارتان باشد، پزشک معمولا به شما درخواست آزمایش نمونه ای از ادرار را می دهد. یک بررسی ادرار کامل نه تنها به دنبال گلبول های قرمز بلکه برای پروتئین، گلوکز و یا هر گونه علائم عفونت است. وجود پروتئین اضافی (پروتئینوری) در ادرار ممکن است در جهت نقص کلیه به ما اشاره کند.

آزمایش های اضافی برای تشخیص علت دقیق خونریزی دستور داده می شوند که شامل:

• عملکرد کلیه را می توان با استفاده از آزمایش های خون کراتین (CR) و نیتروژن اوره خون (BUN) و دیگر چیزها ارزیابی نمود.
• تست های تصویربرداری ممکن است شامل سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (CT) یا رزونانس تصویربرداری مغناطیسی (MRI) باشد.
• سیستوسکوپی به صورت بصری با استفاده از یک کاتتر انعطاف پذیر مجهز به یک دوربین که از طریق مجرای ادرار وارد می شود، مثانه را مورد بررسی قرار میدهد.
• برای ارزیابی هر گونه یافته های مشکوک در کلیه ها یا مثانه شما ممکن است از بیوپسی استفاده شود.

درمان ادرار خونی بر اساس علت آن

درمان ادرار خونی (هماچوری) بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد. ادرار خونی یک علامت است، نه یک بیماری مستقل، و درمان آن مستلزم یافتن علت اصلی است. در ادامه درمان‌های متناسب با هر علت را بیان می‌کنیم:

۱. درمان عفونت‌های مجاری ادراری (UTI)

در صورت تشخیص عفونت، پزشک معمولاً آنتی‌بیوتیک مناسب بر اساس نوع باکتری تجویز می‌کند. بیمار باید دوره دارو را کامل مصرف کرده و مصرف مایعات خود را افزایش دهد تا باکتری‌ها سریع‌تر دفع شوند. در صورت تب، درد پهلو یا تکرار عفونت، نیاز به بررسی بیشتر و احتمالاً تغییر دارو وجود دارد.

۲. درمان سنگ کلیه یا مثانه

سنگ‌های کوچک معمولاً با مصرف مایعات فراوان و داروهای ضد درد به صورت خودبه‌خود دفع می‌شوند. برای سنگ‌های بزرگ‌تر، ممکن است پزشک داروهای شل‌کننده عضلات حالب تجویز کند یا از روش‌هایی مانند سنگ‌شکنی برون‌بدنی با امواج (ESWL)، یورتروسکوپی یا جراحی استفاده کند. پیشگیری از سنگ‌سازی مجدد نیز با تنظیم رژیم غذایی و مصرف دارو انجام می‌شود.

۳. درمان پروستات بزرگ‌شده (BPH)

در مردانی که دچار بزرگی خوش‌خیم پروستات هستند، داروهایی مانند فیناستراید (برای کاهش اندازه پروستات) یا تامسولوسین (برای بهبود جریان ادرار) تجویز می‌شود. در مواردی که دارو مؤثر نباشد یا بیمار دچار انسداد شدید ادرار شود، روش‌های جراحی مانند برداشت پروستات از طریق مجرا (TURP) در نظر گرفته می‌شود.

۴. درمان آسیب یا ضربه به کلیه و مثانه

در موارد ضربه یا تصادف، معمولاً ابتدا با تصویربرداری (مانند سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن) شدت آسیب بررسی می‌شود. در موارد خفیف، استراحت، مصرف مایعات و مسکن کافی است. اما در صورت پارگی یا خونریزی گسترده، ممکن است نیاز به بستری، جراحی یا درمان‌های تخصصی‌تر باشد.

۵. درمان بیماری‌های کلیوی (مثل گلومرولونفریت)

بیماری‌های التهابی کلیه نیازمند تشخیص دقیق از طریق آزمایش ادرار، خون و گاهی بیوپسی کلیه هستند. درمان معمولاً شامل داروهای کورتیکواستروئیدی (مثل پردنیزولون)، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و کنترل فشار خون با داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE یا ARB است. مراجعه منظم به نفرولوژیست برای کنترل عملکرد کلیه ضروری است.

۶. درمان سرطان‌های دستگاه ادراری (کلیه، مثانه یا پروستات)

در صورت وجود توده مشکوک یا تشخیص سرطان، درمان بر اساس محل، نوع و مرحله بیماری انتخاب می‌شود. گزینه‌های درمانی شامل جراحی برای برداشت تومور یا عضو، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا ایمونوتراپی است. تشخیص زودهنگام نقش کلیدی در موفقیت درمان دارد و پیگیری‌های منظم بعد از درمان برای جلوگیری از عود بیماری ضروری است.

۷. درمان ادرار خونی ناشی از ورزش شدید

در این حالت معمولاً هیچ بیماری زمینه‌ای وجود ندارد و ادرار خونی به دنبال فعالیت ورزشی سنگین، به‌ویژه دویدن‌های طولانی رخ می‌دهد. درمان خاصی نیاز نیست و با استراحت، کاهش شدت تمرینات، و افزایش مصرف مایعات، ادرار به حالت طبیعی برمی‌گردد. با این حال اگر این حالت تکرار شود یا با علائم دیگری همراه باشد، بررسی پزشکی توصیه می‌شود.

ادرار خونی در کودکان

ادرار خونی در کودکان (هماچوری) یکی از علائم نگران‌کننده‌ای است که ممکن است والدین را به شدت مضطرب کند، اما همیشه نشانه بیماری خطرناک نیست. این حالت به دو شکل دیده می‌شود: هماچوری آشکار که در آن خون با چشم دیده می‌شود و رنگ ادرار به قرمز، صورتی یا قهوه‌ای تغییر می‌کند، و هماچوری میکروسکوپی که تنها در آزمایش ادرار تشخیص داده می‌شود. شایع‌ترین علل ادرار خونی در کودکان شامل عفونت مجاری ادراری (UTI)، سنگ کلیه یا مثانه، التهاب کلیه (گلومرولونفریت)، آسیب‌های فیزیکی، اختلالات لخته شدن خون، و گاهی نقایص مادرزادی کلیوی هستند. همچنین مصرف برخی داروها، فعالیت بدنی شدید یا حتی خوردن برخی غذاها (مثل چغندر) می‌تواند باعث تغییر رنگ ادرار شود که با خون اشتباه گرفته شود.

تشخیص دقیق علت ادرار خونی در کودکان نیازمند بررسی جامع از جمله آزمایش کامل ادرار، کشت ادرار، آزمایش خون، و در برخی موارد تصویربرداری مانند سونوگرافی کلیه و مثانه است. در مواردی نادر، ممکن است پزشک بیوپسی کلیه را برای بررسی دقیق‌تر تجویز کند. درمان بسته به علت زمینه‌ای متفاوت است. مثلاً در عفونت‌های ادراری از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود، برای سنگ کلیه ممکن است دارو، افزایش مایعات یا مداخلات تخصصی نیاز باشد، و در بیماری‌های التهابی کلیه داروهای ضدالتهاب یا سرکوب‌کننده سیستم ایمنی تجویز می‌گردد.

در کنار درمان، نظارت دقیق بر وضعیت کلیه، فشار خون و عملکرد ادراری کودک اهمیت زیادی دارد. در صورتی که ادرار خونی با علائمی مانند تب، درد پهلو، تورم بدن، فشار خون بالا یا کاهش میزان ادرار همراه باشد، باید فوراً به پزشک متخصص اطفال یا نفرولوژی مراجعه کرد. پیگیری منظم، رعایت بهداشت، مصرف آب کافی و عدم استفاده خودسرانه از داروها از جمله توصیه‌های مهم به والدین کودکان مبتلا به این مشکل است.

ادرار خونی در زنان

ادرار خونی در زنان علامتی است که ممکن است ناشی از مشکلات ساده مانند عفونت تا بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان باشد. این خون ممکن است به صورت آشکار یا میکروسکوپی در ادرار وجود داشته باشد و گاهی با خون قاعدگی یا خونریزی واژینال اشتباه گرفته می‌شود. تشخیص دقیق علت و منبع خون نقش کلیدی در درمان مناسب دارد و نیازمند بررسی پزشکی است.

شایع‌ترین دلایل ادرار خونی در زنان شامل عفونت‌های مجاری ادراری، سنگ کلیه یا مثانه، التهاب مزمن مثانه (سندرم مثانه دردناک)، آسیب‌های فیزیکی ناشی از سوند یا رابطه جنسی شدید، قاعدگی، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون، تومورهای کلیه یا مثانه و برخی بیماری‌های کلیوی مانند گلومرولونفریت یا لوپوس است. بررسی دقیق و به‌موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.

ادرار خونی در مردان

ادرار خونی در مردان می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل خفیف یا یک بیماری جدی‌تر در دستگاه ادراری باشد. این وضعیت ممکن است به‌صورت آشکار (رنگ قرمز یا قهوه‌ای ادرار) یا میکروسکوپی (قابل تشخیص فقط در آزمایش) بروز کند. تشخیص دقیق اهمیت دارد، زیرا خون در ادرار همیشه از مثانه یا کلیه نمی‌آید و گاهی اوقات ناشی از عواملی مثل ورزش شدید یا مصرف برخی داروهاست. علائم همراه، مانند درد، سوزش، یا تب، در تشخیص علت بسیار کمک‌کننده‌اند.

شایع‌ترین علل ادرار خونی در مردان عبارت‌اند از: عفونت‌های ادراری، سنگ کلیه یا مثانه، التهاب یا بزرگی پروستات (BPH)، آسیب یا ضربه به کلیه یا مجاری ادراری، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون، و در موارد نادرتر، تومورهای کلیه، مثانه یا پروستات. تشخیص با آزمایش ادرار، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا سیستوسکوپی انجام می‌شود. درمان نیز بسته به علت می‌تواند شامل آنتی‌بیوتیک، داروهای پروستات، سنگ‌شکنی، یا جراحی باشد. پیگیری منظم به‌ویژه در موارد بدون درد یا تکرار شونده، بسیار مهم است.

کلام آخر

اگر ادرار خونی مشاهده کردید ، با پزشک خود ملاقات کنید تا آزمایشهای لازم انجام شود. ممکن است دلایل مختلفی برای وجود خون در ادرار وجود داشته باشد، بنابراین بدترین چیز را در نظر نگیرید. بسیاری از علایم به راحتی درمان می شوند. اگر پزشک شما فکر کند مشکل این است که علت یک بیماری مزمن است، او ممکن است شما را به یک متخصص، مانند یک متخصص ارولوژی ، برای تحقیقات بیشتر مراجعه دهد. با این حال، اگر خونریزی و درد همراه با هماچوری باشد، در اسرع وقت به مراقبت های پزشکی اهمیت دهید. در نهایت ممکن است تنها یک عفونت ساده باشد، اما همچنین می تواند نشانه ای از بیماری جدی تر باشد که نیاز به درمان اضطراری دارد.

سوالات متداول (FAQ)

آیا خون در ادرار همیشه نشانه بیماری جدی است؟

خیر. گاهی خون در ادرار می‌تواند ناشی از عوامل ساده‌ای مانند ورزش شدید یا عفونت خفیف باشد، اما همیشه نیاز به بررسی دارد.

آیا ادرار خونی بدون درد نگران‌کننده است؟

بله. وجود خون در ادرار بدون درد ممکن است علامت تومور مثانه یا کلیه باشد و باید جدی گرفته شود.

چه زمانی باید برای ادرار خونی به پزشک مراجعه کرد؟

اگر خون به طور مکرر دیده شود، با درد همراه باشد، یا لخته خون در ادرار وجود داشته باشد، باید سریعاً به پزشک مراجعه شود.

آیا عفونت ادراری می‌تواند باعث خون در ادرار شود؟

بله. یکی از شایع‌ترین علل ادرار خونی به‌ویژه در زنان، عفونت مجاری ادراری است.

آیا سنگ کلیه با خون در ادرار همراه است؟

بله. سنگ کلیه یا مثانه می‌تواند باعث ایجاد خراش و خونریزی در مجاری ادراری شود.

آیا پروستات بزرگ در مردان باعث ادرار خونی می‌شود؟

بله. بزرگی پروستات (BPH) یا التهاب آن می‌تواند منجر به ادرار خونی شود.

آیا مصرف دارو می‌تواند باعث ادرار خونی شود؟

بله. داروهایی مانند آسپرین، وارفارین یا سایر رقیق‌کننده‌های خون ممکن است باعث این عارضه شوند.

آیا خون قاعدگی می‌تواند با ادرار خونی اشتباه گرفته شود؟

بله. در زنان، گاهی خون قاعدگی یا خونریزی واژینال با هماچوری اشتباه گرفته می‌شود.

آیا ادرار خونی در کودکان هم رخ می‌دهد؟

بله. در کودکان نیز هماچوری ممکن است دیده شود و نیاز به بررسی علت توسط پزشک دارد.

آیا هماچوری قابل پیشگیری است؟

برخی موارد بله. با رعایت بهداشت، نوشیدن آب کافی، اجتناب از ضربه به کلیه‌ها، و درمان به‌موقع عفونت‌ها می‌توان از آن پیشگیری کرد.